کالیبراسیون
1) هــدف
هدف از اين دستورالعمل، حصول اطمينان از صحت عملکرد تجهيزات بازرسي ، اندازه گيري و آزمون مي باشد كه براي اثبات انطباق مواد ، قطعات و محصولات ، با نيازمنديها و ويژگيهاي معين شده در طرح كيفيت بكار مي روند.
2) دامنــه
اين دستورالعمل شامل كليه ابزارهاي موثر بر كيفيت محصول ، ذكر شده در طرحهاي كنترل مي باشد. آزمونهاي كاليبراسيون توسط آزمايشگاههاي صلاحيت دار و يا موسسه استاندارد انجام مي پذيرد.
3) مسئوليتها
سرپرست کنترل كيفيت مسئوليت نظارت برحسن اجراي اين دستورالعمل را برعهده دارد.
4) تعــاريف
كاليبراسيون CALIBRATION : منظور انجام كليه اقدامات و فعاليتهاي لازم به منظور تنظيم تجهيزات بازرسي و آزمون با هدف نيل به دقت و صحت مورد نظر در كاركرد اين تجهيزات بر اساس استانداردهاي بين المللي مي باشد.
كاليبراسيون ادواري : منظور انجام كاليبراسيون تجهيزات بر اساس دوره زماني تعيين شده است .
كاليبراسيون اتفاقي : منظور تجديد كاليبراسيون تجهيزات پيش از موعد مقرر بنا به ضرورت مي باشد .
گواهی کالیبراسیون : اين گواهی پس از اندازه گيری و کالیبراسیون تجهيزات کنترلی از طرف مرکز کالیبراسیون واجد صلاحيت صادر گشته و بهمراه تجهيزات ، جهت اطلاع و بايگانی مستندات ، به واحد کنترل کيفيت ارائه ميگردد.
5) روش اجرا
5-1- شناسايي ابزارهاي اندازه گيري، بازرسي و آزمون
كليه ابزارها و تجهيزات اندازه گيري سازمان به دو گروه كلي تقسيم مي شوند:
الف- ابزارها و تجهيزات اندازه گيري كه كميتهاي موثر بر كيفيت محصول را اندازه گيري مي كنند و بايستي داراي برچسب كاليبراسيون باشند.
ب- تجهيزات و ابزارهايي كه كميتهاي غير موثر بر كيفيت محصول را اندازه گيري مي كنند و نياز به انجام كاليبراسيون ندارند اين گروه با حروف N.C.R به معني احتياج به كاليبراسيون ندارد تعريف مي شوند.
به كليه ابزارها و تجهيزات اندازه گيري بعد از شناسايي توسط سرپرست كنترل كيفيت مطابق دستورالعمل كدگذاري ابزارهای اندازه گیری و تجهيزات کنترلی با كد QC/I/08 يك كد اختصاص داده شده و براي هر يك ، يك شناسنامه با نام شناسنامه ابزارها و تجهيزات بازرسي و آزمون به شمارهQC/F/37 تهيه ميگردد.
– سپس سرپرست كنترل كيفيت كليه مشخصات هريك از اين ابزارها و تجهيزات را در فرم فهرست ابزارآلات و تجهيزات اندازه گيري به شماره QC/F/39 ثبت مي نمايد. لازم به ذكر است كه به منظور شناسايي گيجهاي كنترلي خاص ، نقشه گيجها مي بايد به شناسنامه آن پيوست گردد.
5-2- برنامه ريزي كالیبراسیون
به منظور انجام كاليبراسيون مطابق برنامه ، پريود كاليبراسيون براي هريك از تجهيزات توسط سرپرست كنترل كيفيت تعيين مي گردد كه اين پريود ابتدا بصورت بدبينانه و كوتاه تعيين شده و در فرم برنامه ريزي كاليبراسيون به شماره QC/F/35 درج مي گردد و سپس در پريودهاي بعدي براي اين ابزارهاي اندازه گيري براساس سوابق كالیبراسیون و با توجه به پارامترهاي ذيل نسبت به تعيين زمان كالیبراسیون توسط سرپرست كنترل كيفيت اقدام مي گردد.
1- مهارت و دقت نگهداري اپراتور مربوطه
2- صحت اندازه گيري دستگاه
3- فراواني شكايات مشتريهاي داخلي و خارجي
4- اختلافات اندازه گيري داخلي و خارجي
5- حساسيت دستگاه
6- سوابق تعميراتي ابزار اندازه گيري
7- خواسته هاي توافق شده با مشتري
8- سوابق و مطالعات تجزيه و تحليل سيستمهاي اندازه گيري (MSA)
5-3- اجراي كاليبراسيون
كاليبراسيون ادواري :
پس از انجام برنامه ريزي كاليبراسيون ، سرپرست كنترل کیفیت موظف است براساس برنامه تهيه شده ، نسبت به اجراي كاليبراسيون تجهيزات اقدام نمايد:
-سرپرست كنترل کیفیت پانزده روز قبل از پايان تاريخ اعتبار كاليبراسيون تجهيزات ، جهت تجديد كاليبراسيون ، ليست تجهيزات مورد نظر را طي فرم درخواست كاليبراسيون به شماره QC/F/25 از واحد استفاده كننده درخواست مي نمايد تا نسبت به كاليبراسيون آنها اقدامات لازم صورت پذيرد.
سرپرست كنترل كيفيت موظف است مطابق برنامه كاليبراسيون مكاتبات لازم را با آن مرجع مربوطه انجام دهد تا در زمان مقرر، تجهيز مربوطه براي كاليبراسيون ارسال شده و يا تيمي براي انجام كاليبراسيون در سازمان حضور يابند.
تبصره1 : منظور از شركتهاي كاليبره كننده واجد صلاحيت ، دارا بودن گواهينامه معتبر و مورد تاييد جهت انجام امور كاليبراسيون وسيله اندازه گيري مورد نظر از موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران و يا آزمايشگاههاي داراي گواهينامه ISO/IEC17025 و يا آزمايشگاههاي مورد تاييد مشتري مي باشد .
لازم به ذكر است كه هيچ تجهيزي نبايد خارج از زمان اعتبار مورد استفاده قرار گيرد و در اين خصوص ملاك ، زمان انجام کالیبراسیون ثبت شده بر روي برچسب كاليبراسيون و پریود انجام کالیبراسیون که درشناسنامه ابزارها و تجهيزات بازرسي و آزمونثبت شده است مي باشد.
تبصره2 : واحد انبار موظف است در صورت خريداري تجهيزات كنترلي جديد ، مراتب را جهت بررسي توسط واحد كنترل كيفيت به اطلاع آن واحد برساند. واحد كنترل كيفيت تجهيزات را پس از شناسايي و قبل از تحويل به واحدهاي ذيربط از لحاظ كاليبره بودن مورد بررسي قرار داده و در صورت اخذ تاييديه از آزمايشگاه كاليبراسيون واجد صلاحيت مطابق دستورالعمل كدگذاري ابزارهای اندازه گیری و تجهيزات کنترلی با كد QC/I/08 كدگذاري نموده و فرم شناسنامه ابزارها و تجهيزات بازرسي و آزمون به شمارهQC/F/37 را براي آن تجهيز پر مي نمايد و در صورت عدم تاييد و مردود شدن ، تجهيز يا تجهيزات فوق توسط مامور تداركات به فروشنده عودت مي گردد.
تذكر 1 : پس از انجام كاليبراسيون در صورتيكه خطاي بدست آمده ابزار در تمام گستره اندازه گيري از خطاي مجاز اندازه گيري تعريف شده براي كاربرد مورد نظر كمتر باشد ابزار قبول (OK) اعلام مي گردد و در صورتيكه ابزار در محدوده اي از گستره
اندازه گيري داراي مشخصات لازم نباشد استفاده از دستگاه بصورت مشروط (Con) (Condition) تعريف مي شود. بايستي حتما موارد استفاده بر روي برچسب يا در جدول تصحيح كاليبراسيون با كد QC/F/36 قيد شده و به اطلاع استفاده كننده برسد و نهايتا در مواردي كه در كليه بازه ها تجهيز خطا داشته باشد و شرايط پذيرش را نداشته باشد تجهيز مربوطه با عنوان دستگاه معيوب (Rej) اعلام شده و جهت تعمير و رفع عيوب و يا تعويض طبق نظر سرپرست كنترل كيفيت به مرجع ذيصلاح ارجاع داده مي شود.
تذكر 2 : هرگاه مشخص شود كه تجهيزات پايش و اندازه گيري و بازرسي و آزمون از وضعيت كاليبره بودن خارج شده و يا بر طبق دستورالعمل تجزيه و تحليل سيستمهاي اندازه گيري MSA به شماره QC/I/02 مشخص شود كه ابزار و تجهيزات مذكور مي بايستي دوباره كاليبره شوند و يا از سيكل خارج گردند ، جهت بررسي اعتبار نتايج قبلي بازرسي و آزمونها سرپرست كنترل کیفیت به فرم شناسنامه ابزارها و تجهيزات بازرسي و آزمون به شمارهQC/F/37 مراجعه مي نمايد. چنانچه محصولات مشكوك براي مشتري ارسال شده باشد مراتب فورا به اطلاع مشتري رسانيده خواهد شد.
كالیبراسیون اتفاقي :
در صورتيكه كاليبره بودن هر يك از تجهيزات اندازه گيري، بازرسي و آزمون مورد ترديد واحدهاي استفاده كننده قرار گيرد آن واحد ضمن تكميل فرم درخواست كاليبراسيون به شماره QC/F/25 تجهيز فوق را تحويل واحد كنترل کیفیت مي نمايد تا براي آزمايشگاه كاليبراسيون واجد صلاحيت ارسال گردد. تجهزاتي كه به هر دليل از وضعيت كاليبره خارج شده اند به همين روش به آزمايشگاه كاليبراسيون ارسال مي گردد تا تجهيزات تنظيم و يا تعمير گشته و پس از آن كاليبره شوند. مراتب در فرم شناسنامه ابزارها و تجهيزات بازرسي و آزمون به شمارهQC/F/37 مربوط به آن تجهيز ثبت مي گردد.
5-4- تصحيح کالیبراسیون
براي تجهيزات اندازه گيري كه نياز به تصحيح خطاي اندازه گيري با هدف كاهش خطاهاي سيستماتيك سيستمهاي اندازه گيري دارند ، براساس نتايج گواهي آزمون در هر پريود كاليبراسيون ، جدول تصحيح کالیبراسیون با كد QC/F/36 تكميل و به آن الصاق مي شود. طريقه تكميل اين فرم بدين صورت است كه به جاي درج خطا براي مقادير مختلف كه تحت آزمون كاليبراسيون قرار گرفته است مقادير تصحيح را جهت استفاده اپراتور دستگاه (كه مقداري برابر با خطاي دستگاه با علامت مخالف مي باشد) در اين فرم درج مي نمايد و اپراتور دستگاه اندازه گيري ، با توجه به علامت مقدار تصحيح ، در صورت درج علامت (+) مقدار را به عدد نمايش داده شده اضافه و در صورت درج علامت (-) مقدار تصحيح را از قرائت دستگاه كسر مي نمايد.
5-5- تعميرات و نگهداري تجهيزات و ابزارهاي اندازه گيري
در صورت وقوع هر گونه حادثه ، خرابي يا اندازه گيري مشكوك ، اپراتور دستگاه موظف است مشكل مربوطه را به بازرس كنترل كيفيت جهت تنظيم ، تعمير ، تعويض يا هرگونه اقدام لازم ديگر اعلام نمايد.
لازم به ذكر است كه چنانچه ابزاري نياز به شرايط خاص نگهداري داشته باشد اين شرايط مي بايد در فرم شناسنامه ابزارها و تجهيزات بازرسي و آزمون با كد QC/F/37 قيد گردد.
تبصره3 : در صورتيكه با مردود شدن سنجه و ابزار بازرسي و اندازه گيري ، جايگزيني براي آن در خط توليد وجود نداشته باشد و اين امر موجب متوقف شدن خط توليد گردد از سوي واحد كنترل كيفيت اين موضوع كتبا به واحد مهندسي اعلام مي گردد. سنجه و ابزار بازرسي و اندازه گيري مردود ، با الصاق برچسبي كه بر روي آن استفاده محدود و حداكثر تاريخ استفاده ذكر گرديده و ممهور به مهر افراد مجاز به تاييد مي باشد تحويل سرپرست كنترل كيفيت مي گردد.
5-6- سوابق کالیبراسیون
پس از انجام کالیبراسیون به منظور ثبت سوابق چكيده اي از نتايج كاليبراسيون ، فرم شناسنامه ابزارها و تجهيزات بازرسي و آزمون به شمارهQC/F/37 توسط سرپرست كنترل كيفيت براي هر يك از ابزارها و تجهيزات پر مي شود كه اين سوابق شامل اطلاعاتي نظير تاريخ انجام كاليبراسيون ، نتيجه كاليبراسيون و … مي باشد. همچنين شايان ذكر است كه براي تجهيزاتي كه كاليبراسيون آنها توسط يك مرجع خارجي انجام مي شود گواهي کالیبراسیون ابزار نيز جزو لاينفك سوابق مي باشد. مدارك و مكاتبات با كارخانه سازنده مي بايد در سوابق نگهداري گردد.
– مسئوليت نگهداري و بايگاني كليه سوابق کالیبراسیون بر عهده سرپرست كنترل كيفيت مي باشد.
5-7- تجزيه و تحليل سيستمهاي اندازه گيري
جهت تحليل تغييرات و پايش سيستمهاي اندازه گيري در دياکو مطابق دستور العمل تجزيه و تحليل سيستمهاي اندازه گيري MSA به شماره QC/I/02 بر روي ابزار و تجهيزات مورد اشاره در طرحهاي كنترل تحليلهاي لازم صورت مي پذيرد.
6 ) مستندات مرتبط
6-1- فرم درخواست كاليبراسيون با كد QC/F/25
6-2- فرم برنامه ريزي كاليبراسيون با كد QC/F/35
6-3- جدول تصحیح کالیبراسیون با کد QC/F/36
6-4- فرم شناسنامه ابزارها و تجهيزات بازرسي و آزمون با كد QC/F/37
6-5- فهرست ابزارآلات و تجهيزات اندازه گيري با كد QC/F/39
6-6- دستورالعمل تجزيه و تحليل سيستمهاي اندازه گيري (MSA) با كد QC/I/02
6-7- دستورالعمل كدگذاري ابزارهای اندازه گیری و تجهيزات كنترلی QC/I/08
